انسان کامل
عزیزالدّین نَسَفی
ای درویش! حسّ را بعالم جبروت راه نیست، و عقل در وی سرگردان است حس ترا بعالم ملک رساند، و عقل ترا بعالم ملکوت رساند و عشق ترا بعالم جبروت رساند از جهت آن که عالم جبروت عالم عشق است، خلقانی که در عالم جبروتاند جمله بر خود عاشقاند. مرآتی میخواهند تا جمال خود را ببینند و صفات خود را مشاهده کنند. مفردات و مرکبّات عالم مرآت اصل جبروتاند.
ای درویش! مراتب این وجه جمله مملوّ از عشقاند، هر مرتبهئی که میآید، آن مرتبه مرآت مرتبۀ ماقبل است و مرتبۀ ماقبل بر خود عاشق است، و بر مرآت هم عاشق است، پس این وجود مملوّ از عشق است و سالک چون بمرتبۀ عشق رسد، و بآتش عشق سوخته شود و پاک و صافی و ساده و بی نقش گردد وی را با اهل جبروت مناسبت پیدا آید که اهل جبروت بغایت ساده و بینقشاند، چون آیینۀ دل سالک را با اهل جبروت مناسبت پیدا آید، آنگاه با آن مناسبت بر عالم جبروت اطلاع یابد تا هر چیز که از عالم جبروت روانه شود تا بیان عالم آید، پیش از آن که باین عالم رسد وی را بر آن اطلاع باشد، چنانکه دیگران در خواب میبینند وی در بیداری میبیند.
ای درویش! آن دیدن نه بچشم سر باشد، بچشم سِرّ بود. سالک چون بمرتبۀ عشق رسید، آیینۀ دل وی چنان پاک و صافی وساده و بی نقش شود که جام جهان نمای و آیینۀ گیتی نمای گردد تا هر چیز که در دریای جبروت روانه شود، تا بساحل وجود آید، پیش از آن که بساحل وجود رسد، عکس آن بر دل سالک پیدا آید.

انسان کامل
عزیزالدّین نَسَفی
در بیان نصیحت
بدان که احوال عالم بر یک حال نمیماند، همیشه در گردش است، هر زمانی صورتی میگیرد، و هر زمانی نقشی پیدا میآید. صورت اول هنوز تمام نشده، و استقامت نیافته که صورت دیگر آید و آن صورت اوّل را محو میگرداند.
ای درویش! بعینه بموج دریا میماند یا خود موج دریاست. و عاقل هرگز بر موج دریا عمارت نسازد، و نیّت اقامت نکند و بیقین بدان که مسافرانیم، و احوال عالم هم مسافر است. اگردولت است میگذرد و اگر محنت است میگذرد. پس اگر دولت داری، اعتماد بر دولت مکن، که معلوم نیست که ساعت دیگر چون باشد؛ و اگر محنت داری، دلتنگ مشو، که معلوم نیست که ساعت دیگر چون باشد. و در بند آن باش که راحت میرسانی و آزار نرسانی. و الحمدللّه رب العالمین.
تمام شد رسالۀ دوازدهم